กระป่ำ
หมายถึง ว. อร่อย เช่น อนี้ต้นหว้าหวานกระป่ำ. (ม. คำหลวง กุมาร; มัทรี).
กระป่ำ
หมายถึง ว. เป็นปุ่มป่ำ เช่น บนเขากระป่ำ. (ม. คำหลวง กุมาร), มักใช้เข้าคู่กับคำ กระปุ่ม เป็น กระปุ่มกระป่ำ.
กระป้อกระแป้
หมายถึง ว. ป้อแป้มาก, กำลังน้อย.
กระป๋อง
หมายถึง น. ภาชนะทำด้วยเหล็กวิลาดหรือสังกะสีเป็นต้น มักมีรูปเป็นทรงกระบอก สำหรับบรรจุของต่าง ๆ, ลักษณนามว่า ใบ, ลูก.
กระป๋อหลอ
หมายถึง ว. เหลอ (ใช้แก่หน้า) เช่น ก็หยุดยั้งนั่งหน้ากระป๋อหลอ. (มณีพิชัย).
กระผม
หมายถึง ส. คำใช้แทนตัวผู้พูด เพศชาย พูดกับผู้ใหญ่, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๑.
กระผลาม,-กระผลาม
หมายถึง [-ผฺลาม] ใช้เข้าคู่กับคำ กระผลี เป็น กระผลีกระผลาม.
กระผลีกระผลาม
หมายถึง [-ผฺลี-ผฺลาม] ว. รีบร้อนเกินไปโดยไม่ระมัดระวังหรือไม่ถูกกาลเทศะ.
กระผาน
หมายถึง น. ตะโพก. (ปาเลกัว).
กระผีก
หมายถึง น. มาตราตวง มีพิกัดเท่ากับ ๑ ภาค (คือ ๑ ใน ๔) ของกระเพาะ.
ว. เล็กน้อย.
กระผีกริ้น
หมายถึง (ปาก) ว. นิดหน่อย, น้อยมาก, เล็กน้อย.
กระพรวน
หมายถึง [-พฺรวน] น. โลหะทำเป็นรูปกลมกลวง มีลูกกลิ้งเล็ก ๆ อยู่ข้างในเพื่อให้เกิดเสียง ใช้ผูกคอสัตว์หรือข้อเท้าเป็นต้น, พรวน ลูกพรวน หรือ ลูกกระพรวน ก็ว่า; (ถิ่น-พายัพ, อีสาน) มะหิ่ง หรือ หมากหิ่ง.
กระพริ้ม
หมายถึง (กลอน) ว. พริ้มพราย, แฉล้ม, เช่น ดูกระพริ้มริมแดงดังแสงโสม. (นิ. เดือน).
กระพอก
หมายถึง ก. พรอก, พูด, เช่น ฟังเสียงกากระพอก บอกข่าวท้าวเสด็จดล. (ลอ).
กระพอก
หมายถึง น. กล่องสานมีฝาครอบสำหรับใส่อาหาร; หม้อ (มงคลทีปนีแปลร้อย กุมภชาดก); กระบะสำหรับใส่กับข้าว เช่น ร่วมกระพอกจอกจานร้านเรือนเดียว. (สุ. สอนเด็ก); การเลี้ยงกัน, ที่เลี้ยงกัน. (อะหม พอก ว่า เลี้ยงกัน).
กระพอกวัว
หมายถึง น. ชื่อนกชนิดหนึ่ง. (พจน. ๒๔๙๓).
กระพอง
หมายถึง น. ส่วนที่นูนเป็นปุ่ม ๒ ข้างศีรษะช้าง, ตระพอง ตะพอง หรือ กะพอง ก็ว่า.
กระพอง
หมายถึง น. ชื่อตัวไม้อันบนที่เป็นราวลูกกรงเรือนหรือเกวียน, กำพอง ก็เรียก.
กระพัก
หมายถึง น. โขดหินหรือไหล่เขาที่เป็นขั้น ๆ พอพักได้ เช่น บ้างก็เป็นกระพักกระเพิงกระพังพุ. (ม. ร่ายยาว กุมาร), ตะพัก ก็ว่า.
กระพัง
หมายถึง น. แอ่ง, บ่อ, หนอง, ตระพัง ตะพัง หรือ สะพัง ก็เรียก. (เทียบ ข. ตฺรพำง ว่า บ่อที่เกิดเอง).
กระพัง
หมายถึง น. ภาชนะชนิดหนึ่ง สำหรับใส่นํ้าทำพิธีต่าง ๆ ตามลัทธิไสยศาสตร์ เรียกว่า “กระพังนํ้า” ซึ่งน่าจะมีรูปคล้ายกับหม้อนํ้ามนตร์ของเรา.
กระพังเหิร
หมายถึง น. ชื่อการฟันด้วยขอช้างอย่างหนึ่ง คือฟันให้หยุดอย่างชะงัก. (ตำราขี่ช้าง).
กระพังโหม
หมายถึง น. ชื่อไม้เถาชนิด Oxystelma secamone (L.) Karst. ในวงศ์ Asclepiadaceae ทั้งต้นมียางขาว ใบแคบเรียวแหลม ออกเป็นคู่ตรงข้ามกัน มีนวล ดอกสีม่วงแกมชมพู ใช้ทำยาได้ ใบและเถาใช้เป็นอาหาร, จมูกปลาหลด จมูกปลาไหล หรือ ผักไหม ก็เรียก.
กระพัด
หมายถึง น. เชือกหรือลวดหนังตีเป็นเกลียวหุ้มผ้าแดง ปรกติคล้องผูกอยู่รอบคอช้าง เมื่อตั้งสัปคับหรือกูบอย่างใดอย่างหนึ่ง ใช้ปลายทั้ง ๒ ข้างผูกสัปคับหรือกูบเพื่อรั้งมิให้เลื่อนไปทางท้ายช้างขณะเดินขึ้นที่ชัน, เขียนเป็น กระพัตร ก็มี เช่น และกระพัตรรัตคนควร. (ดุษฎีสังเวย).
ก. ผูก, คาด, ล้อม, เช่น เหตุกระพัดรัดตาด้วยไฟราค. (ม. ร่ายยาว ชูชก).
กระพัดแม่ม่าย
หมายถึง ดู กระดูกกบ
กระพัตร
หมายถึง [-พัด] น. เชือกหรือลวดหนังตีเป็นเกลียวหุ้มผ้าแดง ปรกติคล้องผูกอยู่รอบคอช้าง เมื่อตั้งสัปคับ หรือกูบอย่างใดอย่างหนึ่ง ใช้ปลายทั้ง ๒ ข้างผูกสัปคับหรือกูบเพื่อรั้งมิให้เลื่อนไปทางท้ายช้างขณะเดินขึ้นที่ชัน เช่น และกระพัตรรัตคนควร. (ดุษฎีสังเวย), กระพัด ก็ว่า.
กระพัน
หมายถึง ว. ทนทานต่อศัสตราวุธ, มักใช้ควบกับ ชาตรี เป็น คงกระพันชาตรี. (เทียบมลายู กะบัล).
กระพั่น
หมายถึง (ถิ่น-อีสาน) น. เครื่องไม้ในจำพวกเครื่องทอผ้า สำหรับม้วนผ้า.
กระพา
หมายถึง (ถิ่น-อีสาน) น. เครื่องสานชนิดหนึ่ง สำหรับใส่สิ่งของบรรทุกไว้ที่หลังคน มีสายรัดไขว้หน้าอก ใช้อย่างต่างใส่วัว แต่มีอันเดียว.
กระพาก
หมายถึง น. ปลาตะพาก. (ประพาสไทรโยค). (ดู ตะพาก).
กระพี้
หมายถึง น. ส่วนของเนื้อไม้ที่หุ้มแก่น, เนื้อไม้ที่อยู่ระหว่างเปลือกกับแก่น มีลักษณะอ่อนและยุ่ยง่าย.
ว. โดยปริยายหมายความว่า ไม่เป็นแก่นสาร.
กระพี้นางนวล
หมายถึง น. ชื่อไม้ต้นชนิด Dalbergia cana Grah. ex Kurz ในวงศ์ Leguminosae ใบเป็นใบประกอบ ใบย่อยรูปไข่ ปลายเรียวแหลม ดอกรูปดอกถั่ว กลีบเลี้ยงสีม่วงดำ กลีบดอกสีขาวอมเหลือง ฝักแบน มีขน มี ๒ เมล็ด, จักจั่น ก็เรียก.
กระพี้เขาควาย
หมายถึง น. ชื่อไม้ต้นขนาดกลางถึงใหญ่ชนิด Dalbergia cultrata Grah. ex Benth. ในวงศ์ Leguminosae ขึ้นตามป่าเบญจพรรณและป่าทุ่งทั่วไป เว้นแต่ปักษ์ใต้ แก่นสีดำแข็งและหนักมาก ใช้ทำเครื่องเรือน เพลาเกวียน และด้ามเครื่องมือต่าง ๆ.
กระพือ
หมายถึง ก. เอาสิ่งที่เป็นผืนแผ่นบาง ๆ โบกขึ้นลง, พัดหรือโบกด้วยอาการเช่นนั้น, โดยปริยายหมายถึง แพร่กระจาย เช่น ข่าวนี้กระพือไปอย่างรวดเร็ว.
กระพุ่ม
หมายถึง น. ลักษณะของสิ่งที่เป็นพุ่มยอดแหลมอย่างดอกบัวตูม, (กลอน) พุ่ม เช่น ดอกพวงเผล็ดช่อ กระพุ่มห่อเกสร สลอนบุษบาบาน. (ลอ), สองถันกระพุ่มกาญ- จนแมนมาเลขา. (อนิรุทธ์).
กระพุ่มมือ
หมายถึง ก. พนมมือ.
น. มือที่พนม.
กระพุ้ง
หมายถึง น. ส่วนที่ป่องออก เช่น กระพุ้งแก้ม กระพุ้งก้น.
กระพ้อม
หมายถึง น. ภาชนะสานขนาดใหญ่สำหรับบรรจุข้าวเปลือกเป็นต้น, พ้อม ก็เรียก; (ถิ่น-อีสาน) เครื่องสานชนิดหนึ่ง รูปเหมือนกระบุง แต่เล็กกว่าราวครึ่งหนึ่ง.
กระฟัดกระเฟียด
หมายถึง ว. อาการที่โกรธหรือแสร้งทำโกรธ.
กระฟาย,-กระฟาย
หมายถึง ใช้เข้าคู่กับคำ กระฟูม เป็น กระฟูมกระฟาย.
กระฟูมกระฟาย
หมายถึง ก. ฟูมฟาย.
กระมล
หมายถึง [-มน] (กลอน; แผลงมาจาก กมล) น. ดอกบัว, หัวใจ.
กระมอบ
หมายถึง น. ชื่อไม้ต้นขนาดย่อมชนิด Gardenia obtusifolia Roxb. ในวงศ์ Rubiaceae คล้ายกระเบียน (๒) ซึ่งอยู่ในวงศ์เดียวกัน แต่ใบคายและเล็กกว่า ปลายใบป้าน ยอดอ่อนมียางเหนียว ผลย่อมกว่า เนื้อไม้ขาวละเอียด ใช้แกะสลักได้.
กระมอมกระแมม
หมายถึง ว. มอมแมมมาก, เลอะเทอะเปรอะเปื้อน.
กระมัง
หมายถึง ว. คำแสดงความไม่แน่ใจ, คำแสดงความคาดคะเน, (ใช้ไว้ท้ายประโยค) เช่น เป็นเช่นนี้กระมัง, ในบทกลอนใช้ว่า กระหมั่ง ก็มี.
กระมัง
หมายถึง น. ชื่อปลานํ้าจืดชนิด Puntioplites proctozysron ในวงศ์ Cyprinidae รูปร่างคล้ายปลาตะเพียน มีกระดูกครีบก้นแข็งแรงและเป็นหยัก ครีบหลังมีขนาดใหญ่ พื้นลำตัวเป็นสีขาว, เหลี่ยม ก็เรียก.
กระมัน
หมายถึง ดู กระโห้.
กระมิดกระเมี้ยน
หมายถึง ก. แสดงอาการซ่อนอายลับ ๆ ล่อ ๆ, มิดเมี้ยน ก็ว่า.
กระมึน
หมายถึง (โบ) ว. สูงคํ้าฟ้า, สูงเด่น, เช่น กายาศีรษะพลัดพราย หัวขาดเด็ดตาย จรลู่กระมึนเหมือนเขา. (เสือโค, บางฉบับเป็น ตระหมื้น), ตระมึน ก็ใช้, โดยมากเป็น ทะมื่น.
กระมุท
หมายถึง น. บัว, กมุท ก็ว่า. (แผลงมาจาก กุมุท).
กระยา
หมายถึง น. เครื่อง, สิ่งของ, เครื่องกิน, เช่น เทียนธูปแลประทีปชวาลา เครื่องโภชนกระยา สังเวยประดับทุกพรรณ. (ดุษฎีสังเวยกล่อมช้างของเก่า ครั้งกรุงเก่า), เขียนเป็น กรยา ก็มี เช่น พระไพรดมานโฉม นุบพิตรแลงผอง มนตรอัญสดุดิยฮอง กรยานุถกลทาบ. (ดุษฎีสังเวยกล่อมช้างของเก่า ขุนเทพกะวีแต่ง).
กระยาคชวาง
หมายถึง [-คดชะวาง] น. ข้าวสำหรับบำบวงเชือกบาศ เป็นพิธีของพระหมอเฒ่าในการรับช้างเผือก.
กระยาง
หมายถึง น. นกยาง. (ดู ยาง ๑).
กระยาง
หมายถึง น. ขาหยั่ง เช่น อ้ายเหล่าเที่ยววิด พบหนองป้องปิด ทำเปนเชิงราง เอาไม้สามอัน ปักไว้เปนกระยาง แขวนโพงตรงกลาง สาดนํ้าเอาปลา. (คำพากย์เรื่องสุบิน), เขียนเป็น กระหยาง ก็มี เช่น ปักไว้เปนกระหยาง. (สุบินคำพากย์).
กระยาจก
หมายถึง (ปาก) น. ยาจก, คนขอทาน, เช่น ตัวอ้ายพราหมณ์เถ้ากระยาจก. (มโนห์รา). (กระ + ป. ยาจก).
กระยาด,-กระยาด
หมายถึง ใช้เข้าคู่กับคำ กระยืด เป็น กระยืดกระยาด.
กระยาดอก,กระยาดอกเบี้ย
หมายถึง (โบ) น. สิ่งที่ส่งชำระแทนดอกเบี้ย เช่น กู้เงินเขามาแล้ว มอบที่นาให้ทำหรือมอบบุตรภริยาให้รับใช้การงาน.
กระยาทาน
หมายถึง น. เครื่องบริจาค. (จารึกสยาม).
กระยาทิพย์
หมายถึง น. ชื่อขนมอย่างหนึ่ง ปรุงด้วยเครื่องกวนมีนํ้าผึ้ง นํ้าอ้อย นํ้านม ถั่ว งา เป็นต้น นิยมใช้หญิงพรหมจารีเป็นผู้กวน มักทำในพิธีสารท เรียกว่า ข้าวกระยาทิพย์, ข้าวทิพย์ ก็เรียก.
กระยาบวช
หมายถึง น. เครื่องกินที่ไม่มีของสดคาว.
กระยารงค์
หมายถึง น. สีสำหรับวาดเขียน.
กระยาสนาน
หมายถึง (ราชา) น. เครื่องสรง.
กระยาสังเวย
หมายถึง น. เครื่องเซ่น.
กระยาสังแวง
หมายถึง น. ข้าวเภาในพิธีรับช้างเผือก.
กระยาสารท
หมายถึง [-สาด] น. ขนมทำด้วยถั่วงาและข้าวเม่าข้าวตอกกวนกับนํ้าตาล แต่เดิมนิยมทำเฉพาะในเทศกาลสารท.
กระยาหงัน
หมายถึง น. วิมาน, สวรรค์ชั้นฟ้า, เช่น อวยชัยให้พรแล้วเทวัญ กลับคืนกระยาหงันชั้นฟ้า. (อิเหนา). (ม. กะยางัน ว่า สวรรค์, ที่อยู่ของเทวดา).
กระยาหาร
หมายถึง น. เครื่องกินมีข้าวเป็นต้น.
กระยาเบี้ย
หมายถึง (โบ) น. เบี้ยเงินค่าตัวทาส และเงินกู้.
กระยาเลย
หมายถึง ว. ต่าง ๆ, ปะปนกัน, (ใช้แก่ต้นไม้มีแก่น แต่ไม่รวมไม้สัก).
กระยาเสวย
หมายถึง (ราชา) น. เครื่องเสวย.
กระยิก
หมายถึง ก. ขะยิก.
กระยิ้มกระย่อง
หมายถึง ก. แสดงอาการดีใจหรืออิ่มใจ, ยิ้มย่อง ก็ว่า.
กระยึกกระยัก
หมายถึง ว. อาการที่ลังเลไม่กล้าตัดสินใจ, ยึกยัก ก็ว่า.
กระยึกกระยือ
หมายถึง ว. หยิกไปหยิกมา, ไม่ตรง, ไม่เป็นระเบียบ, ยึกยือ ก็ว่า.
กระยืดกระยาด
หมายถึง ว. ยืดยาดมาก, เนิบนาบ, ช้า, ไม่ฉับไว.
กระย่อง
หมายถึง (ถิ่น-อีสาน) น. เครื่องสานชนิดหนึ่ง รูปกลมคล้ายโตก, ถ้าใหญ่ใช้เป็นสำรับ ถ้าเล็กใช้เป็นเครื่องใส่ข้าวตอกดอกไม้บูชาตามวัด.
กระย่อง,-กระย่อง
หมายถึง ใช้เข้าคู่กับคำ กระยิ้ม เป็น กระยิ้มกระย่อง.
กระย่องกระแย่ง
หมายถึง ว. อาการที่ร่างกายไม่เข็งแรง ทำให้เดินหรือเคลื่อนไหวไม่ถนัด, กระง่องกระแง่ง หรือ ง่องแง่ง ก็ว่า.
กระย่อน
หมายถึง ก. ขย้อน คือ อาการขยับขึ้นขยับลง, กระหย่อน ก็ใช้; ยวบยาบ, แกว่ง เช่น ลมไกวกิ่งกลฟ้อน ก็กระย่อนอยู่ยานโยน. (สมุทรโฆษ); ขยับ เช่น ยกค้อนกระย่อนดูบริพาร. (สมุทรโฆษ).
กระย่อม
หมายถึง ดู ระย่อม.
กระรอก
หมายถึง น. ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมในวงศ์ Sciuridae มีฟันแทะ ส่วนใหญ่ตาโตและหูใหญ่ หางยาวเป็นพวง กินผลไม้ มีหลายสกุลและหลายชนิด เช่น กระรอกหลากสี (Callosciurus finlaysoni) พญากระรอกดำ (Ratufa bicolor).
กระรอกน้ำข้าว
หมายถึง ดู เขยตาย.
กระลด
หมายถึง [-หฺลด] (กลอน; แผลงมาจาก กลด) น. ร่ม เช่น เทียวทองธงชัย และแซงกระลดชุมสาย. (สมุทรโฆษ).
กระลบ
หมายถึง [-หฺลบ] (กลอน; แผลงมาจาก กลบ) ก. ตระหลบ.
ว. ฟุ้ง เช่น ก็หอมกระลบอบองค์. (ม. คำหลวง จุลพน).
กระลอก
หมายถึง [-หฺลอก] (กลอน) แผลงมาจาก กลอก เช่น พื้นบรรพตเลื่อมล้วนมณีผา กระลอกรุ่งพรุ่งพรายถึงเมฆา. (สมบัติอมรินทร์), ใช้เข้าคู่กับคำ กระลับ หรือ กระลาย เป็น กระลับกระลอก หรือ กระลายกระลอก.
กระลอม
หมายถึง (ถิ่น-อีสาน) น. เครื่องสานชนิดหนึ่ง สานด้วยตอกเป็นต้น ตาห่าง ๆ สำหรับใส่สิ่งของ, ชะลอม ก็ว่า.
กระละหล่ำ
หมายถึง ก. กลํ้า, เกือบ, เช่น กระละหลํ่าจกกเป็น แต่กี้. (ทวาทศมาส).
กระลัด
หมายถึง [-หฺลัด] (กลอน; แผลงมาจาก กลัด) ว. เข้มแข็ง เช่น กระลัดในกลางสงคราม. (สมุทรโฆษ).
กระลับ
หมายถึง [-หฺลับ] (กลอน) แผลงมาจาก กลับ เช่น ก็กระลับกระลอกแทง. (อนิรุทธ์).
กระลับกระเลือก
หมายถึง [-เหฺลือก] ว. กลอกขึ้นกลอกลง (ใช้แก่ตา), (โบ) กลับเกลือก.
กระลัมพร
หมายถึง น. โทษใหญ่, ความฉิบหาย, เช่น ก็ทำกระลัมพรกาล. (สมุทรโฆษ), (แผลงมาจาก กลัมพร), เขียนเป็น กระลำพร ก็มี.
กระลา
หมายถึง น. องค์ของการบูชา เช่น กระลาพิธีกรกุณฑ์. (เสือโค). (แผลงมาจาก กลา). (ส. กลา มีองค์ ๓ คือ มนตร์ สัมภาระ และ ศรัทธา).
กระลา
หมายถึง (โบ) น. ท่วงที. (อนันตวิภาค); ที่, กอง, เช่น กระลาบังคลคนผจง. (ดุษฎีสังเวย). (เทียบ ข. กฺรฬา).
กระลาการ
หมายถึง (โบ) น. ตุลาการ เช่น แลผู้พิพากษากระลาการไต่ไปโดยคลองธรรมดั่งกล่าวมานี้. (สามดวง).
กระลาพิม
หมายถึง น. ผู้หญิง เช่น รฦกกระลาพิม พระมาศ กูเออย. (กำสรวล).
กระลายกระลอก
หมายถึง [-หฺลอก] (โบ; กลอน; แผลงมาจาก กลายกลอก) ก. สับสน เช่น เสือสีห์หมีควาย กระลายกระลอกซอกซอน. (สมุทรโฆษ).
กระลาศรี
หมายถึง น. ผู้หญิง เช่น รฦกกระลาศรี เสาวภาคย กูเออย. (กำสรวล).
กระลำ
หมายถึง (กลอน; ย่อมาจาก กระลำพร) น. โทษใหญ่, ความฉิบหาย, เช่น จะเกิดกระลีกระลำแต่ล้วนร้อนใจ. (โชค-โบราณ). (ดู กลัมพร).
กระลำพร
หมายถึง (โบ) น. กระลัมพร, โทษใหญ่, ความฉิบหาย. (ดู กลัมพร).
กระลำพัก
หมายถึง น. ส่วนของเนื้อไม้ซึ่งมีสีดำ ๆ เกิดในต้นสลัดไดป่า (Euphorbia antiquorum L.) และต้นตาตุ่มทะเล (Excoecaria agallocha L.) ในวงศ์ Euphorbiaceae กลิ่นหอมอ่อน รสขม ใช้ทำยาได้.
